Cele:
Po
skończonej lekcji uczeń powinien:
-
znać najważniejsze ruchy polityczne na ziemiach polskich i wywodzące się z nich
partie polityczne;
-
charakteryzować programy polskich ugrupowań na przełomie XIX i XX w.;
-
posiadać umiejętność wskazania na najważniejszych przedstawicieli stronnictw
politycznych, ze szczególnym uwzględnieniem osoby Jana Ludwika Popławskiego;
-
wskazać na podstawowe różnice pomiędzy programami polskich partii politycznych.
Metody:
-
wykład nauczyciela;
-
praca z tekstem źródłowym.
Środki dydaktyczne:
-
teksty źródłowe z programami ugrupowań politycznych.
Tok lekcji:
I. Czynności
organizacyjno-porządkowe.
-
sprawdzenie listy obecności;
-
odpytanie ucznia;
II. Rekapitulacja wtórna –
wprowadzenie w temat.
Nauczyciel
bądź wskazany przez niego uczeń przypomina, jak kształtowała się sytuacja
Polaków w trzech zaborach po 1864 r.
III. Realizacja nowych
treści.
Prowadzący
przechodzi do zapoznania uczniów z nowym materiałem.
Według
poniżej zaprezentowanego wzoru uczniowie uzupełniają tabelę. Nauczyciel podaje
informacje na temat poszczególnych ugrupowań, dat ich powstania oraz działaczy.
Uczniowie (klasa podzielona na 4 grupy, lecz bez pracy w grupach – np. uczeń z
nrem 1 przerabia tekst nr 1, uczeń z nrem 2 – tekst nr 2, z 3 – nr 3, z 4 – nr
4, z 5 – nr 1 itd.) otrzymują program
bądź materiały propagandowe poszczególnych ugrupowań (zob. załączniki). Na
podstawie tych materiałów uczniowie pod kierunkiem nauczyciela uzupełniają
założenia programowe poszczególnych ugrupowań we właściwym miejscu w tabeli
(tabela w załączniku nr 6 to jedynie propozycja rozwiązania problemu). Każdy
uczeń powinien – na podstawie materiałów źródłowych – zabrać głos w
uzupełnianiu tabeli. Przy omawianiu ruchu narodowego nauczyciel, bądź wyznaczony
uczeń, przybliża sylwetkę Jana Ludwika Popławskiego, podkreślając szczególną
jego rolę w podjęciu problematyki uobywatelnienia chłopów oraz znaczenia
dawnych, piastowskich ziem zachodnich dla przyszłości Polski. Kiedy lekcja
prowadzona jest w regionie lubelskim podkreśla się podlubelskie pochodzenie
Popławskiego. Kwestię pochodzenia terytorialnego podnosi się również przy
sylwetce Balickiego.
|
Ruch
polityczny |
Nazwa
partii (organizacji, środowiska) i data powstania |
Przedstawiciele |
Główne
założenia |
|
socjaliści:
niepodległościowcy
internacjonaliści
(marksiści,
komuniści) |
|
|
|
|
narodowcy
(wszechpolacy)
|
|
|
|
|
ludowcy
|
|
|
|
IV. Rekapitulacja
pierwotna.
Prowadzący
pyta, czym różniły się między sobą poszczególne ruchy polityczne? Uczniowie
powinni wskazać na najbardziej charakterystyczne różnice pomiędzy
poszczególnymi ugrupowaniami politycznymi.
V. Zadanie pracy domowej
Temat
pracy domowej: Hasła którego ruchu politycznego z poznanych na dzisiejszej
lekcji są uniwersalne i aktualne na początku XXI wieku. Odpowiedź uzasadnij.
ZAŁĄCZNIKI
Nr
1
Róża Luksemburg, Czego
chcemy? Komentarz do programu SDKPiL, 1904-1906
Socjalizm jest dążeniem
międzynarodowym. Łączy on francuskich robotników i polskich, niemieckich i
hiszpańskich, rosyjskich i angielskich, włoskich i amerykańskich w jedno
wielkie bractwo wszechludzkie, wskazujące im na wspólne ich zadanie: zniesienie
kapitalizmu. Międzynarodowość sprawy robotniczej wyraża się już dziś przy
każdym wielkim strajku, jak również przy walce wyborczej, przez wzajemną pomoc
braterską organizacji robotniczych różnych krajów i części świata. […]
Proletariat Królestwa Polskiego i
Litwy jest częścią proletariatu rosyjskiego. Przez lat dziesiątki robotnik
polski i rosyjski razem znosili wspólne jarzmo despotyzmu. Rząd carski dusił
materialnie i moralnie nie tylko lud polski, ale i rosyjski. […]
[…]. Obalenie caratu i zdobycie
wolności politycznych jest jednakowo najpierwszą potrzebą dla polskiego
proletariatu, jak i dla rosyjskiego. […]
[…] Klasa robotnicza musi dążyć nie
do budowania nowych państw i rządów burżuazyjnych, lecz do zniesienia ich, a
przede wszystkim do rozszerzenia możliwie wolności politycznych w tych
państwach, w których żyje. Dlatego sprawa robotnicza wymaga nie oderwania
Polski od Rosji dla zbudowania niepodległego państwa, tylko zniesienia
absolutyzmu w Rosji i zdobycia wolności politycznych dla polskiego i dla
rosyjskiego ludu roboczego.
Wiek
XIX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla
nauczycieli historii, studentów i uczniów, opr. M. Sobańska-Bondaruk,
S. B. Lenard, Warszawa 2002, s.
428-429.
Nr
2
Roman Dmowski, Myśli
nowoczesnego Polaka,
Przedmiotem tego patriotyzmu, albo
ściślej mówiąc nacjonalizmu, nie jest pewien zbiór swobód, które dawniej
ojczyzną nazywano, ale sam naród, jako żywy organizm społeczny, mający swą na
podstawie rasowej i historycznej rozwiniętą odrębność duchową, swą kulturę, swe
potrzeby do języka, kultury, tradycji, na odczuciu potrzeb narodu jako całości,
na zespoleniu się z jego interesami. Jego rola nie kończy się z bliższą lub
dalszą chwilą odzyskania niepodległości – ta jest dla niego jedynie etapem,
poza którym praca i walka trwa dalej, posiłkując się nowymi narzędziami, nową
bronią. Jednostka tu nie występuje, jako walcząca o wolność jedynie – głównym
jej celem jest rozszerzenie zakresu narodowego życia, pomnożenie materialnego i
duchowego dobra narodu, zdobycie dla tej całości społecznej, do której należy,
możliwie wysokiego stanowiska w szeregu ludów.
[…] Patriotyzm ten nie tylko obowiązuje
do określonego stanowiska względem rządów zaborczych, względem ciemiężców
narodu, ale nakazuje bronić dobra narodowego od uszczerbku przeciw wszystkim,
którzy na nie czynią zamachy; zajmuje odporne stanowisko względem uroszczeń
ruskich lub litewskich, przeciwdziała usiłowaniom rozkładowym żydowskim;
zachowuje się wrogo względem kierunków, starających się interesom klasowym,
kastowym, wyznaniowym dać przewagę nad narodowymi; równolegle zaś przejawiać
się musi w pracy twórczej, podnoszącej wartość narodu na wszystkich polach,
przede wszystkim w pracy około zdobycia nowych sił narodowych przez wciągnięcie
w sferę narodowego życia tych warstw, które w nim dotychczas udziału nie brały
[…].
R. Dmowski,
Myśli nowoczesnego Polaka, wyd. 11
popr. i uzup., Wrocław 1996, s. 74-75.
Nr
3
Program Polskiego
Stronnictwa Ludowego z 27 II 1903 r.
Polskie Stronnictwo Ludowe dąży do
narodowego, politycznego, ekonomicznego i cywilizacyjnego podniesienia ludu i
nie spocznie w walce, aż zniknie na ziemi naszej, jak długa ona i szeroka,
polityczna niewola i wszelaka niesprawiedliwość społeczna.
Pojęciem ludu obejmujemy wszystkie
warstwy, zarówno wiejskie, jak i miejskie, które zajmują się pracą fizyczną czy
umysłową i pracę uważają za jedyny tytuł zasług, praw i obowiązków.
[…]
Czekają mianowicie uregulowania ważne
sprawy, że wymienimy tylko parcelację, emigrację zarobkową, inne obecnie
wykonywanie ustaw, które mają na celu ochronę ludności rolniczej i
przemysłowej; niezbędną jest wreszcie rewizja całego ustawodawstwa dotyczącego
owej ludności.
[…]
Dwa przeto wielkie cele, ku którym
zmierzamy: emancypacja polityczna warstw ludowych i usamodzielnienie kraju, jak
najściślej wiążą się z ekonomicznym postępem.
Wiek
XIX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla
nauczycieli historii, studentów i uczniów, opr. M. Sobańska-Bondaruk,
S. B. Lenard, Warszawa 2002,
s.433-434.
Nr
4
Program Polskiej Partii
Socjalistycznej z 1893 roku
Polska partia socjalistyczna żąda
zupełnego zniesienia rządów klasowych, które znalazły swój wyraz w dzisiejszym
ukształtowaniu się państwowym.
Polska partia socjalistyczna występuje
jednocześnie jako stronnictwo polityczne. Swe cele formułuje ona opierając się
na rzeczywistości społecznej. W dążeniach swych występuje ona nie jako
sentymentalny architekt społeczny, ale jako świadoma organizacja polityczna mas
pracujących. Idzie jej zatem przede wszystkim o zdobycie władzy politycznej dla
proletariatu i przez proletariat.
[…]
Polska partia socjalistyczna, przekonana,
że zrealizowanie nowych form społecznego współżycia może mieć miejsce dopiero
wtedy, gdy proletariat będzie rozporządzał odpowiednią siłą polityczną,
występuje na dziś z programem jasno sformułowanym i możliwym do
urzeczywistnienia.
[…]
Uwaga: Ze względu na warunki
kulturowo-historyczne, w jakich znajdują się nasze masy pracujące, a w
szczególności masy rolne, należy zwrócić uwagę agitatorów, by nie obrażali
uczuć religijnych mas. Przeświadczeni głęboko sprzeczności chrześcijanizmu z
socjalizmem, uważamy że dla skutecznego poderwania wpływu kleru należy wykazać
jego stanowisko klasowe, przy czym można wskazać na sprzeczności nauk kleru z
pierwotnym komunizmem chrześcijańskim.
K. Dumanowska,
J. Dumanowski, Historia 2. Zakresy podstawowy i rozszerzony. Czasy nowożytne w
tekstach źródłowych, Gdynia 2004, s. 101-102.
Nr
5
Popławski Jan Ludwik, ur. 17 I 1854, Bystrzejowice k.
Lublina, zm. 12 III 1908, Warszawa, polityk, publicysta; jeden z czołowych ideologów
obozu narodowego; 1893 współzałożyciel Ligi Narodowej i 1897 Stronnictwa
Demokratyczno-Narodowego (należał do twórców jego programu); od 1886
współredaktor „Głosu”, od 1895 „Przeglądu Wszechpolskiego”, od 1896 redaktor
„Polaka”, 1902–03 „Wieku XX”, 1902–06 „Słowa Polskiego”, od 1908 „Przeglądu
Narodowego”; organizator obchodów rocznic uchwalenia Konstytucji 3 maja oraz
powstania kościuszkowskiego; wskazał m.in. na znaczenie ziem zachodniej Polski;
Szkice literackie i naukowe (1910, tu m.in. rozprawa O
modernistach); nikłą część jego dorobku zawierają Pisma polityczne
(t. 1–2 1910).
Źródło: Multimedialna encyklopedia PWN –
historia, wersja 2.0.
Nr
6
Propozycja
uzupełnienia tabeli.
|
Ruch
polityczny |
Nazwa
partii (organizacji, środowiska) i data powstania |
Przedstawiciele |
Główne
założenia |
|
socjaliści
niepodległościowcy
internacjonaliści
(marksiści,
komuniści) |
Wielki
Proletariat,
1882
Polska Partia
Socjalistyczna,
1892.
Polska Partia
Socjalno-
Demokratyczna
Galicji i Śląska
Cieszyńskiego,
1892.
Socjaldemokracja
Królestwa Polskiego,
1893;
Socjaldemokracja
Królestwa Polskiego
i Litwy, 1900.
|
Ludwik
Waryński
Edward
Abramowski;
Stanisław
Grabski;
Józef
Piłsudski;
Stanisław
Wojciechowski.
Ignacy
Daszyński
Róża
Luksemburg;
Feliks
Dzierżyński;
Julian
Marchlewski
|
- postulaty
równości;
- dążenie do
uzyskania stanu, by środki produkcji były własnością społeczną;
- walka o
socjalne przepisy prawa pracy;
- uzyskanie
ustępstw poprzez manifestacje, strajki.
- dążenie do
realizacji postulatów socjalistycznych drogą parlamentarną;
- wizja budowy
niepodległej Polski jako państwa demokratycznego;
- j.w.
- odstąpienie
od haseł niepodległości Polski;
- podkreślanie
roli walki klasowej; |
|
narodowcy
(wszechpolacy) |
Liga Polska,
1887.
Związek
Młodzieży Polskiej „Zet”, 1888.
„Głos”, 1886.
Liga Narodowa,
1893
Stronnictwo
Demokratyczno-Narodowe, 1897 |
Zygmunt
Miłkowski.
Zygmunt
Balicki.
Jan Ludwik
Popławski.
Roman Dmowski;
J. L. Popławski; Z. Balicki
j. w. |
- odzyskanie
niepodległości Polski w granicach przedrozbiorowych poprzez powstanie;
- kluczowe
znaczenie całego narodu polskiego.
- budowa
nowoczesnego narodu, bez względu na różnice społeczne i terytorialne państw
zaborczych – wszechpolskość (wszechstanowość) i wszechzaborowość;
- krytyka
kultu powstańczego;
- szeroka
działalność oświatowo-kulturalna;
- wszelkie
działania podporządkowane interesom narodu;
- krytyczny
stosunek wobec własnej przeszłości. |
|
ludowcy |
Stronnictwo
Ludowe, 1895 ;
Polskie
Stronnictwo Ludowe, 1903
PSL „Piast”,
1913.
PSL „Lewica”,
1913 |
Jakub Bojko;
Jan Stapiński.
Wincenty
Witos.
Jan Stapiński |
- walka o
prawa wyborcze dla chłopów;
- propagowanie
niepodległości Polski;
- dążenie do
rozszerzania oświaty wśród chłopów.
- gotowość
współpracy politycznej z narodowcami.
-
radykalizacja programu społecznego. |
Uwaga!
W
trakcie lekcji nie ma pracy w grupach. Uczniowie powinni analizować źródła
samodzielnie i każdy z nich powinien zabrać głos w uzupełnianiu tabeli.
Powyższa jej zawartość to jedynie propozycja, która może być wzbogacona lub
pomniejszona o niektóre treści, w zależności od poziomu, jaki prezentuje klasa,
w której przeprowadzana jest lekcja.
